Ticari
Kazançlar
Madde 37:
Her türlü
ticari ve sınai faaliyetlerden doğan kazançlar ticari kazançtır.
Bu kanunun
uygulanmasında aşağıda yazılı kazançlar ticari kazanç sayılır:
1- Maden, taş
ve kireç ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri ile tuğla ve kiremit
yerlerinin işletilmesinden;
2- Coberlik işlerinden;
3- Özel
okul ve hastanelerle benzeri yerlerin işletilmesinden;
4-
Gayrimenkullerin alım, satım ve inşa işleriyle devamlı olarak uğraşanların bu
işlerinden;
5- Kendi
nam ve hesaplarına menkul kıymet alım-satımı ile devamlı olarak uğraşanların
bu faaliyetlerinden;
6- Satınalınan veya trampa suretiyle iktisap olunan arazinin
iktisap tarihinden itibaren 5 yıl içinde parsallenerek
bu müddet içinde veya daha sonraki yıllarda kısmen veya tamamen satılmasından;elde
edilen kazançlar.
7- Diş protezciliğinden elde edilen
kazançlar.
Kolektif
ortaklıklarda ortakların, adi veya eshamlı komandit ortaklıklarda komandit
ortakların ortaklık karından aldıkları paylar şahsi ticari kazanç
hükmündedir.
Ticari kazanç,Vergi Usul Kanunu
hükümlerine ve bu kanunda yazılı gerçek (Bilanço veya işletme hesabı esası)
veya basit usullere göre tesbit edilir.
Özel okul
ve hastanelerle benzeri yerleri işleten serbest meslek erbabı, serbest meslek
kazançlarını da işletmenin kayıtlarına ithal edebilirler.
|
Zirai
Kazançlar
Madde 52:
Zirai
faaliyetten doğan kazanç zirai kazançtır.
Zirai faaliyeti arazide, deniz, göl ve nehirlerde, ekim, dikim, bakım, üretme,
yetiştirme ve ıslah yollariyle veyahut doğrudan
doğruya tabiattan istifade etmek suretiyle nebat, orman, hayvan, balık ve
bunların mahsullerinin istihsalini, avlanmasını, avcıları ve yetiştiricileri
tarafından muhafazasını, taşınmasını, satılmasını veya bu mahsullerden sair
bir şekilde faydalanılmasını ifade eder.
Bazı nebat ve hayvan nevilerinde istihsalin doğrudan doğruya arazi üzerinde
yapılmaması zirai faaliyetin mahiyetini değiştirmez.
Aşım yaptırmak maksadiyle erkek damızlık
beslenmesi, çiftçiye ait her türlü ziraat makina ve aletlerinin başka
çiftçilerin zirai istihsal işlerinde çalıştırılması da zirai faaliyetlerden
sayılır.
Mahsullerin değerlendirilmeleri maksadiyle ve zirai
istihsale müteferri olarak işlenmesi de zirai
faaliyete girer.
Ancak, bu ameliye, aynı teşebbüsün cüzünü teşkil eden bir işletmede vukua
geliyorsa, bu ameliyenin zirai faaliyet sayılabilmesi için işletmenin sinai bir müessese ehemmiyet ve genişliğinde olmaması ve
faaliyetini, cüz'ün teşkil ettiği teşebbüsün
mahsullerine hasretmesi şarttır.
Satışların dükkan ve mağaza açılarak yapılması halinde, mahsullerin
dükkan ve mağazaya gelinceye kadar geçirdikleri safhalar zirai faaliyet
sahasında kalır. Çiftçiler tarafından doğrudan doğruya zirai faaliyetleri ile
ilgili alım satım işlerinin tedviri için açılan yazıhaneler, faaliyetleri bu
mevzua munhasır kalmak şartiyle
dükkan ve mağaza sayılmaz.
Yukarıda yazılı faaliyetlerin içinde yapıldığı işletmelere zirai işletme, bu
işletmeleri işleten gerçek kişilere (adi şirketler dahil),
vergiye tabi olsun veya olmasınlar, çiftçi ve bu faaliyetler neticesinde
istihsal olunan maddelere de mahsul denir.
Kollektif şirketlerle adi veya eshamlı komandit
şirketler zirai faaliyetle iştigal etseler dahi çiftçi sayılmazlar. Zirai
faaliyetle iştigal eden kollektif şirketlerin
ortakları ile komandit şirketlerin komandite ortaklarının şirket karından
aldıkları paylar şahsi ticari kazanç hükmündedir.
Bir çiftçiye veya ortaklığa ait olup aynı köy sınırları içinde veya birbirine
bitişik arazi üzerinde bulunan yahut istihsal şartlarına göre birbirine
bağlılık ve beraberlik arz eden işletmeler tek işletme sayılır.
|
Ücretler
Madde 61:
Ücret,
işverene tabi belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı
verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen
menfaatlerdir.
Ücretin
ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam,
avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar
altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı
ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun
mahiyetini değiştirmez.
Bu kanunun
uygulanmasında, aşağıda yazılı ödemeler de ücret sayılır.
1. 23 üncü
maddenin 11 numaralı bendine göre istisna dışında kalan emeklilik, maluliyet,
dul ve yetim aylıkları;
2. Evvelce
yapılmış veya gelecekte yapılacak hizmetler karşılığında verilen para ve ayınlarla sağlanan diğer menfaatler;
3. Türkiye
Büyük Millet Meclisi, İl genel meclisi ve belediye meclisi üyeleri ile özel
kanunlarına veya idari kararlara göre kurulan daimi veya geçici bütün
komisyonların üyelerine ve yukarıda sayılanlara benzeyen diğer kimselere bu
sıfatları dolayısiyle ödenen veya sağlanan para,
ayın ve menfaatler;
4. Yönetim ve denetim kurulları başkanı ve üyeleriyle tasfiye memurlarına bu
sıfatları dolayısiyle ödenen veya sağlanan para,
ayın ve menfaatler;
5. Bilirkişilere, resmi arabuluculara, eksperlere,
spor hakemlerine ve her türlü yarışma jürisi üyelerine ödenen veya sağlanan
para, ayın ve menfaatler;
6. Sporculara transfer ücreti veya sair adlarla yapılan ödemeler ve sağlanan
menfaatler.
|
Serbest
Meslek Kazancı
Madde 65
Her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek
kazancıdır.
Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade şahsi mesaiye ilmi veya mesleki
bilgiye veya ihtısasa dayanan ve ticari mahiyette olmıyan işlerin iş verene tabi
olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.
Tahkim işleri dolayısiyle hakemlerin aldıkları
ücretler ile kollektif, adi komandit ve adi
şirketler tarafından yapılan serbest meslek faaliyeti neticesinde doğan
kazançlar da, serbest meslek kazancıdır.
Madde 66:
Serbest
meslek faaliyetini mütat meslek halinde ifa
edenler, serbest meslek erbabıdır. Serbest meslek faaliyetinin yanında meslekten
başka bir iş veya görev ile devamlı olarak uğraşılması bu vasfı değiştirmez.
Bu maddenin uygulanmasında:
1. Gümrük Komisyoncuları, bilümum borsa ajan ve acentaları, noterler, noterlik görevini ifa ile mükellef
olanlar;
2. Bizzat serbest, meslek erbabı tarifine girmemekle beraber serbest meslek
erbabını bir araya getirerek teşkilat kurmak veya bunlara sermaye temin etmek
suretiyle veya sair suretlerle serbest meslek kazancından hisse alanlar.
3. Serbest meslek faaliyetinde bulunan kollektif
ve adi şirketlerde ortaklar, adi komandit şirketlerde komanditeler;
4. Dava vekilleri, müşavirler, kurumlar ve tüccarlarla serbest meslek
erbabının ticarî ve meslekî işlerini takip edenler ve konser veren müzik
sanatçıları;
5. Vergi Usul Kanununun 155 inci maddesinde belirtilen şartlardan en az
ikisini taşıyan ebe, sünnetçi, sağlık memuru, arzuhalci, rehber gibi mesleki
faaliyette bulunanlar (Şartlardan en az ikisini taşımayanlar ile köylerde
veya son nüfus sayımına göre belediye içi nüfusu 5.000'i aşmayan yerlerde
faaliyette bulunanların bu faaliyetlerine ilişkin kazançları gelir
vergisinden muaftır);
Bu işleri dolayısiyle serbest meslek erbabı
sayılırlar.
|
Gayrimenkul
Sermaye İradı
Madde 70:
Aşağıda
yazılı mal ve hakların sahipleri,mutasarrıfları,
zilyedleri, irtifak ve intifa hakkı sahipleri veya
kiracıları tarafından kiraya verilmesinden elde edilen iratlar gayrimenkul
sermaye iradıdır:
1. Arazi, bina (Döşeli olarak kiraya verilenlerde döşeme için alınan kira
bedelleri dahildir.), maden suları, menba
suları, madenler, taş ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri, tuğla ve
kiremit harmanları, tuzlalar ve bunların mütemmim cüzileri ve teferruatı;
2. Voli mahalleri ve dalyanlar;
3. Gayrimenkullerin, ayrı olarak kiraya verilen, mütemmim cüzileri ve
teferruatı ile bilümum tesisatı, demirbaş eşyası
ve döşemeleri;
4. Gayrimenkul olarak tescil edilen haklar;
5. Arama, işletme ve imtiyaz hakları ve ruhsatları, ihtira beratı (İhtira
beratının mucitleri veya kanuni mirasçıları tarafından kiralanmasından doğan
kazançlar, serbest meslek kazancıdır.), alameti farika, marka, ticaret
unvanı, her türlü teknik resim, desen, model, plan ile sinema ve televizyon
filmleri, ses ve görüntü bantları, sanayi ve ticaret ve bilim alanlarında
elde edilmiş bir tecrübeye ait bilgilerle gizli bir formül veya bir imalat
usulü üzerindeki kullanma hakkı veya kullanma imtiyazı gibi haklar (Bu
hakların kullanılması için gerekli malzeme ve teçhizat bedelleri de
gayrimenkul sermaye iradı sayılır.);
6. Telif hakları (Bu hakların, müellifleri veya bunların kanuni mirasçıları
tarafından kiralanmasından doğan kazançlar, serbest meslek kazancıdır.);
7. Gemi ve gemi payları (Motorlu olup olmadıklarına ve tonilatolarına
bakılmaz)
ile bilümum motorlu tahmil ve tahliye vasıtaları;
8. Motorlu nakil ve cer vasıtaları, her türlü motorlu araç, makine ve tesisat
ile
bunların eklentileri.
Yukarıda yazılı mallar ve haklar ticari veya zirai bir işletmeye dahil bulunduğu
takdirde bunların iratları ticari veya zirai kazancın tespitine müteallik
hükümlere göre hesaplanır.
Tüccarlara ait olsa dahi, işletmeye dahil bulunmayan
gayrimenkullerle haklar hakkında bu bölümdeki hükümler uygulanır.
Vakfın gelirinden hizmet karşılığı olmayarak alnan
hisseler ile zirai faaliyete
bilfiil iştirak etmeksizin sadece üründen pay alan arazi sahiplerinin
gelirleri bu kanunun uygulanmasında gayrimenkul sermaye iradı addolunur.
|
Menkul
Sermaye İradı
Madde 75:
Sahibinin
ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye veya para ile
temsil edilen değerlerden müteşekkil
sermaye dolayısıyla elde ettiği kar payı, faiz, kira ve benzeri iratlar
menkul sermaye iradıdır.
Kaynağı ne
olursa olsun aşağıda yazılı iratlar menkul sermaye iradı sayılır:
1. Her nevi hisse senetlerinin kâr payları (kurucu hisse senetleri ve diğer
intifa hisse senetlerine verilen kâr payları ve pay sahiplerine hazırlık
dönemi için faiz olarak veya başka adlarla yapılan her türlü ödemeler ile
Sermaye Piyasası Kanununa göre kurulan yatırım fonları katılma belgelerine
ödenen kâr payları ile konut
finansmanı fonlarını temsilen ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetlere
ve varlık finansmanı fonlarını temsilen ihraç edilen varlığa dayalı menkul
kıymetlere ödenen faiz, kâr payı veya benzeri gelirler dahil.);
2. İştirak hisselerinden doğan kazançlar (Limited Şirket ortaklarının, iş
ortaklıkları ortaklarının ve komanditerlerin kar payları ile kooperatiflerin
dağıttıkları kazançlar bu zümreye dahildir.
Kooperatiflerin ortakları ile yaptıkları muamelelerden doğan karların
ortaklara, kooperatifle yaptıkları muameleler nisbetinde
tevzii, kazanç dağıtımı sayılmaz.)
5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 7 nci maddesindeki şartların birlikte
gerçekleşmesi halinde; Türkiye’de yerleşik gerçek kişilerin doğrudan veya
dolaylı olarak ayrı ayrı ya da birlikte sermayesinin, kâr payının veya oy
kullanma hakkının en az % 50’sine sahip olmak suretiyle kontrol ettikleri
yurt dışı
iştiraklerinin kazançları dağıtılsın veya dağıtılmasın, iştirakin hesap
döneminin kapandığı ayı içeren yıl itibarıyla dağıtılan
kâr payı sayılır. Türkiye’de vergilendirilmiş kazancın iştirak
tarafından sonradan dağıtılması durumunda, elde edilen kâr paylarının
vergilendirilmiş kısmı bu tutardan indirilir.
Adi komandit şirketlerde komanditerlerin kar payları, şirket karının ilişkin
bulunduğu takvim yılında elde edilmiş sayılır;
3. Kurumların idare meclisi Başkan ve üyelerine verilen kar payları;
4. Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca yıllık veya özel beyanname veren dar
mükellef kurumların, indirim ve istisnalar düşülmeden önceki kurum
kazancından, hesaplanan kurumlar vergisi düşüldükten sonra kalan kısmı,
5. Her nevi tahvil (ipotek finansmanı kuruluşları ve konut finansmanı
kuruluşları
tarafından ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetler hariç ipotekli
sermaye piyasası araçları, varlık teminatlı menkul kıymetler dahil) ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi,
Kamu Ortaklığı İdaresi Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetler ve
varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikalarından
sağlanan gelirler (Döviz cinsinden yahut dövize, altına veya başka bir değere
endeksli menkul kıymetlerin itfası sırasında oluşan değer artışları irat
sayılmaz.);
(1)
6. (Değişik: 4/12/1985 - 3239/57 md.) Her nevi
alacak faizleri (Adi, imtiyazlı, rehinli, senetli alacaklarla cari hesap
alacaklarından doğan faizler ve kamu tüzelkişilerince borçlanılan ve senede
bağlanmış olan meblağlar için ödenen faizler
dahil.);
7. Mevduat faizleri (Bankalara, bankerlere, tasarruf sandıklarına, tevdiat
kabul eden diğer müesseselere yatırılan vadeli, vadesiz paralara ödenen
faizler ile bunlar dışında kalan kişi ve kuruluşlardan devamlı olarak para
toplama işi ile uğraşanların her ne şekil ve ad altında olursa olsun toplanan
paralara sağladıkları gelirler ve menfaatler de mevduat faizi
sayılır.);
8. Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından
elde edilen bedeller;
9. İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının
devir ve temliki karşılığında alınan para ve
ayınlar;
10. Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığında
alınan iskonto bedelleri;
11. Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payları ile kar ve zarar
ortaklığı
belgesi karşılığı ödenen kar payları ve özel finans kurumlarınca kar ve
zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları.
|
Diğer
Kazanç ve İratlar
Değer Artış Kazançları
Aşağıda
yazılı mal ve hakların elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artışı
kazançlarıdır.
1. İvazsız olarak iktisap edilenler ile tam mükellef kurumlara ait olan
ve iki yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç, menkul
kıymetlerin veya diğer sermaye piyasası araçlarının elden
çıkarılmasından sağlanan kazançlar.
2. 70 inci maddenin birinci fıkrasının (5) numaralı bendinde yazılı hakların
(ihtira beratları hariç) elden
çıkarılmasından doğan kazançlar.
3. Telif haklarının ve ihtira beratlarının müellifleri, mucitleri ve bunların
kanunî mirasçıları dışında kalan kimseler tarafından elden çıkarılmasından
doğan kazançlar.
4. Ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından doğan
kazançlar.
5. Faaliyeti durdurulan bir işletmenin kısmen veya tamamen elden
çıkarılmasından doğan kazançlar.
6. İktisap şekli ne olursa olsun (ivazsız olarak iktisap edilenler hariç) 70
inci maddenin birinci fıkrasının (1), (2), (4) ve (7) numaralı bentlerinde
yazılı mal (gerçek usulde vergiye tâbi çiftçilerin ziraî istihsalde
kullandıkları gayrimenkuller
dahil) ve hakların, iktisap tarihinden başlayarak
beş yıl içinde elden çıkarılmasından doğan kazançlar (Kooperatiflerin
ortaklarına bu sıfatları dolayısıyla tahsis ettikleri gayrimenkulleri tahsis
tarihinde ortak tarafından satın alınmış sayılır.).(1)
Bu maddede geçen “elden çıkarma” deyimi, yukarıda yazılı mal ve hakların
satılması, bir ivaz karşılığında devir ve temliki, trampa edilmesi, takası,
kamulaştırılması, devletleştirilmesi, ticaret şirketlerine sermaye olarak
konulmasını ifade eder.
Bir takvim yılında elde edilen değer artışı kazancının, menkul kıymet ve
diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlananlar hariç,
9.700 TL gelir vergisinden müstesnadır.
Faaliyetine devam eden ticarî bir işletmenin kısmen veya tamamen
satılmasından veya ticarî işletmeye dahil
amortismana tâbi iktisadî kıymetlerle birinci fıkrada yazılı hakların elden
çıkarılmasından doğan kazançlar ticarî kazanç sayılır ve bunlara ticarî
kazanç hakkındaki hükümler uygulanır.
Arızi Kazançlar
Madde 82 :
Vergiye
tâbi arızi kazançlar şunlardır :
1. Arızi olarak ticarî muamelelerin icrasından veya bu nitelikteki
muamelelere tavassuttan elde edilen kazançlar.
2. Ticarî veya ziraî bir işletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin
durdurulması veya terk edilmesi, henüz
başlamamış olan böyle bir faaliyete hiç girişilmemesi, ihale, artırma ve
eksiltmelere iştirak edilmemesi karşılığında elde
edilen hâsılat.
3. Gayrimenkullerin tahliyesi veya kiracılık hakkının devri karşılığında
alınan tazminatlar ile peştemallıklar (kiracıya ait
tesisat ve malların tahliye ve devri sırasında kiralayan veya yeni kiracıya
devrinde doğan kazançlar dahil).
4. Arızi olarak yapılan serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla tahsil edilen
hâsılat.
5. Gerçek usulde vergiye tâbi mükelleflerin terk ettikleri işleri ile ilgili
olarak sonradan elde ettikleri kazançlar (zarar yazılan değersiz alacaklarla,
karşılık ayrılan şüpheli alacakların tahsili dahil).
6. Dar mükellefiyete tâbi olanların 45 inci maddede yazılı işleri arızi
olarak yapmalarından elde ettikleri kazançlar.
Bir takvim yılında (1), (2), (3) ve (4) numaralı bentlerde yazılı olan
kazançlar (henüz başlamamış olan ticarî, ziraî veya meslekî bir faaliyete hiç
girişilmemesi ile ihale, artırma ve eksiltmelere iştirak edilmemesi
karşılığında elde edilen kazançlar hariç) toplamının 21.000 TL kısmı gelir
vergisinden müstesnadır. (1)
Bu maddede geçen “hâsılat” deyimi alınan para ve ayınlarla
diğer suretlerle elde edilen ve para ile temsil edilebilen menfaatleri ifade
eder.
Arızi kazançların safi miktarı aşağıdaki şekilde tespit olunur:
1. Bu maddenin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde yazılı işlerde satış
bedelinden maliyet bedeli ve satış dolayısıyla yapılan giderler indirilir.
2. Bu maddenin birinci fıkrasının (2), (3), (4) ve (5) numaralı bentlerinde
yazılı işlerde elde edilen hâsılattan tevsik edilmek kaydıyla yapılan
giderler indirilir.
3. Bu maddenin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinde yazılı işlerde, 45 inci
madde hükümleri uygulanır.
|
